ԼԵՎՈՆ ԼԱՃԻԿՅԱՆԱյս վերնագրով Բեյրութում, Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության հովանավորությամբ, վերջերս լույս տեսած հաստափոր հատորը (շուրջ 600 էջ) գալիս է համալրելու հայագիտական մերօրյա ուշագրավ հրատարակությունների շարքը: Թվով այն 68-րդ գիրքն է «Գէորգ Մելիտինեցի գրական մրցանակ» մատենաշարում: Մատենաշար, որի երթը սկիզբ է առել ուղիղ 40 տարի առաջ՝ 1968-ին, ամփոփելով հայրենաբնակ եւ սփյուռքահայ ժամանակակից հայ գրողների ու գիտնականների մեծարժեք երկասիրություններ:
«Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» հատորի (Անթիլիաս, 2008 թ.) պարունակությունը կազմում են արեւմտահայ եւ արեւելահայ բանաստեղծների ու արձակագիրների՝ հայոց այբուբենին եւ Մեսրոպ Մաշտոցին ձոնած քերթվածներն ու արձակ ստեղծագործությունները, հայ եւ օտար մեծաց վկայություններն ու մտածումները ոսկեղենիկ մեր Մայրենիի մասին:
Դժվար է մարդկության պատմության եւ համաշխարհային գրականության մեջ հիշել մեկ այլ դեպք, երբ գրերի գյուտին կամ գյուտարարին անդրադառնալիս՝ որեւէ ազգի ներկայացուցչի մոտ սրտի դող նկատվի կամ նրա աչքերի առջեւ սրբի մի պատկեր կենդանանա: Մինչդեռ այդպես է հայերիս պարագայում: Անափ ու անպարագիծ սերն առ Մաշտոց դարերի ընթացքում արտահայտվել է նրա անվան շուրջ ստեղծված անհաշիվ բանաստեղծություններում ու պոեմներում, պատմվածքներում ու վեպերում: Թերեւս դժվար է գտնել մի հայ բանաստեղծի կամ արվեստագետի, որն իր ստեղծագործության մեջ չի ներշնչվել նրա լուսավոր կերպարով: Սա «էապես հայկական երեւոյթ» է համարում գրախոսվող հատորի կազմող-խմբագիր, բեյրութահայ ժամանակակից բանաստեղծ Սարգիս Կիրակոսյանը: Այդ երեւույթի նորօրյա շքեղ դրսեւորում է նաեւ նորատիպ այս ժողովածուն, որտեղ փորձ է արվում (միանգամից ասենք՝ հաջող փորձ) տալու մինչ օրս այս ուղղությամբ ստեղծված «ծով գրականության» ընդհանուր ու ամբողջական պատկերը:
Գրքիս ծնունդին մղիչ ուժ եւ ներշնչման աղբյուր է ծառայել Մեծի տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսի 1-ը հունվարի 2007 թվակիր կոնդակը, որը պատգամ ու հորդոր է բոլոր հայորդիներին աչքի լույսի պես պահել-պահպանելու հայ լեզուն: «1600 տարիներու պատմութիւնը իր ամէնէն ահաւոր զէնքերով չկրցաւ սպաննել հայ լեզուն,- գրում է նա եւ շարունակում,- Այսօր մե՛նք է, որ կը սպաննենք հայ լեզուն՝ երբեմն մեր անտարբերութեամբ, երբեմն մեր տգիտութեամբ, երբեմն մեր անհաւատարմութեամբ ու մեր օտարասիրութեամբ»:
Այս մտահոգությունն, անշուշտ, պատել է մերօրյա շատ մտավորականների: «Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» հատորը հենց նման մտահոգության ծնունդ է, մտահոգություն մեր Մեծասքանչի, նրա գալիք ճակատագրի հանդեպ: Տպավորություն է ստեղծվում, թե նորահաս սերունդներն անտեղյակ են այն հոգեւոր գանձին, որ իրենց է ժառանգվել պապերի կողմից: Այլապես, այսպես հեշտությամբ ու օրը ցերեկով չէր բռնաբարվի ու անխնա կերպով չէր լլկվի մեր մայրենի լեզուն: Ներկայացվող աշխատությունը կազմելով ու խմբագրելով՝ Սարգիս Կիրակոսյանը լեզվապահպան, ուստի եւ ազգապահպան սուրբ գործին մասնակցության իր բաժին պարտականությունն է բերել: Այս կապակցությամբ «Երկու խօսք»-ում նա գրում է. «Ո՛չ ոք, ո՛չ մէկ հայ իրաւունք ունի հեռու մնալու այս նուիրական պարտականութենէն, որովհետեւ Մեսրոպակերտ հայ լեզուն ո՛չ միայն հաղորդակցութեան պարզ գործիք մըն է, այլեւ հայ ժողովուրդի ինքնութեան աղբիւրը, հայ մշակոյթի առանցքը, հայ ազգի գոյութեան երաշխիքը, մէկ խօսքով՝ հայ ժողովուրդի անմահութեան մշտակարկաչ եւ կենսայորդ յաւերժական աղբիւրը»: Սրանք սոսկ սիրակեզ հայ բանաստեղծի հոգու զեղումներ չեն, այլ մայր լեզվի կարեւորության պարզորոշ գիտակցումն ունեցող Մաշտոցի հավատարիմ զավակի ճշմարիտ դատողութիւններ:
Ժողովածուն բաղկացած է 7 մասերից՝ «Արեւմտահայերէն բանաստեղծութիւններ», որը, բնականաբար, ներառում է նաեւ սփյուռքահայ քերթողների գործերը, «Արեւելահայերէն բանաստեղծութիւններ», «Արեւմտահայերէն արձակ գրութիւններ», «Արեւելահայերէն արձակ գրութիւններ», որոնց հաջորդում են արեւմտահայ, արեւելահայ եւ օտար գրողների ու մտավորականների վկայությունները հայերենի մասին: Գովելին այն է, որ նկատի առնելով «Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» նախորդած բոլոր կամ գրեթե բոլոր նմանօրինակ հրատարակութիւնները՝ լույս տեսած Հայաստանում եւ Սփյուռքում, կազմող-հեղինակն ամենայն ուշադրությամբ ծանոթացել է դրանց՝ բաղդատելով միմյանց հետ եւ ավելացնելով մոռացված բազմաթիվ անուններ ու ստեղծագործություններ: Նշելի է եւ այն, որ նա անդրադարձել է բուն սկզբնաղբյուրներին՝ խույս տալու համար տարատեսակ վրիպակներից ու անհարկի միջամտություններից:
Անշուշտ, կատարվել է ահռելի գործ եւ ներդրվել հսկայաչափ ջանք: Հեղինակը, սակայն, հեռու է «ամբողջական եւ անթերի աշխատանք մը կատարած ըլլալու» հավակնությունից: Թեեւ հենց նման հատորներն են հարթում դեպի այդօրինակ արդյունք առաջնորդող ճանապարհները: Մյուս կողմից, կատարված աշխատանքի գիտականությունն առավել ապահովված կլիներ, եթե ներկայացված յուրաքանչյուր ստեղծագործության տակ նշվեին գրության տարեթիվն ու այլ ծանոթագրություններ: Միաժամանակ ցանկալի կլիներ հրատարակված տեսնել սույն հատորի շարունակությունը՝ պարունակությամբ հայ եւ այլազգի պատմիչների (Կորյուն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի եւ այլն) ու գիտնականների (պատմաբաններ, լեզվաբաններ, գրականագետներ) արժեքավոր երկասիրություններից բերված հատվածների, որոնցով առավել կամբողջանար հայոց այբուբենի ստեղծման խորհուրդն ու լիարժեք պատկերը:
Այդուհանդերձ, «Օրհնութիւն Մեծասքանչին» խորագրյալ ժողովածուն սոսկ «լեզվական հայրենասիրության» վառ ցույց չէ առ մեր, ինչպես բանաստեղծ խմբագիրն է նշում, «ամենամեր գանձը»՝ ոսկեղենիկ հայերենը: Այն ընդհանուր հայրենասիրության մասնավոր դրսեւորում է՝ խիստ օգտակար եւ ուսանելի:
«Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» հատորի (Անթիլիաս, 2008 թ.) պարունակությունը կազմում են արեւմտահայ եւ արեւելահայ բանաստեղծների ու արձակագիրների՝ հայոց այբուբենին եւ Մեսրոպ Մաշտոցին ձոնած քերթվածներն ու արձակ ստեղծագործությունները, հայ եւ օտար մեծաց վկայություններն ու մտածումները ոսկեղենիկ մեր Մայրենիի մասին:
Դժվար է մարդկության պատմության եւ համաշխարհային գրականության մեջ հիշել մեկ այլ դեպք, երբ գրերի գյուտին կամ գյուտարարին անդրադառնալիս՝ որեւէ ազգի ներկայացուցչի մոտ սրտի դող նկատվի կամ նրա աչքերի առջեւ սրբի մի պատկեր կենդանանա: Մինչդեռ այդպես է հայերիս պարագայում: Անափ ու անպարագիծ սերն առ Մաշտոց դարերի ընթացքում արտահայտվել է նրա անվան շուրջ ստեղծված անհաշիվ բանաստեղծություններում ու պոեմներում, պատմվածքներում ու վեպերում: Թերեւս դժվար է գտնել մի հայ բանաստեղծի կամ արվեստագետի, որն իր ստեղծագործության մեջ չի ներշնչվել նրա լուսավոր կերպարով: Սա «էապես հայկական երեւոյթ» է համարում գրախոսվող հատորի կազմող-խմբագիր, բեյրութահայ ժամանակակից բանաստեղծ Սարգիս Կիրակոսյանը: Այդ երեւույթի նորօրյա շքեղ դրսեւորում է նաեւ նորատիպ այս ժողովածուն, որտեղ փորձ է արվում (միանգամից ասենք՝ հաջող փորձ) տալու մինչ օրս այս ուղղությամբ ստեղծված «ծով գրականության» ընդհանուր ու ամբողջական պատկերը:
Գրքիս ծնունդին մղիչ ուժ եւ ներշնչման աղբյուր է ծառայել Մեծի տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսի 1-ը հունվարի 2007 թվակիր կոնդակը, որը պատգամ ու հորդոր է բոլոր հայորդիներին աչքի լույսի պես պահել-պահպանելու հայ լեզուն: «1600 տարիներու պատմութիւնը իր ամէնէն ահաւոր զէնքերով չկրցաւ սպաննել հայ լեզուն,- գրում է նա եւ շարունակում,- Այսօր մե՛նք է, որ կը սպաննենք հայ լեզուն՝ երբեմն մեր անտարբերութեամբ, երբեմն մեր տգիտութեամբ, երբեմն մեր անհաւատարմութեամբ ու մեր օտարասիրութեամբ»:
Այս մտահոգությունն, անշուշտ, պատել է մերօրյա շատ մտավորականների: «Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» հատորը հենց նման մտահոգության ծնունդ է, մտահոգություն մեր Մեծասքանչի, նրա գալիք ճակատագրի հանդեպ: Տպավորություն է ստեղծվում, թե նորահաս սերունդներն անտեղյակ են այն հոգեւոր գանձին, որ իրենց է ժառանգվել պապերի կողմից: Այլապես, այսպես հեշտությամբ ու օրը ցերեկով չէր բռնաբարվի ու անխնա կերպով չէր լլկվի մեր մայրենի լեզուն: Ներկայացվող աշխատությունը կազմելով ու խմբագրելով՝ Սարգիս Կիրակոսյանը լեզվապահպան, ուստի եւ ազգապահպան սուրբ գործին մասնակցության իր բաժին պարտականությունն է բերել: Այս կապակցությամբ «Երկու խօսք»-ում նա գրում է. «Ո՛չ ոք, ո՛չ մէկ հայ իրաւունք ունի հեռու մնալու այս նուիրական պարտականութենէն, որովհետեւ Մեսրոպակերտ հայ լեզուն ո՛չ միայն հաղորդակցութեան պարզ գործիք մըն է, այլեւ հայ ժողովուրդի ինքնութեան աղբիւրը, հայ մշակոյթի առանցքը, հայ ազգի գոյութեան երաշխիքը, մէկ խօսքով՝ հայ ժողովուրդի անմահութեան մշտակարկաչ եւ կենսայորդ յաւերժական աղբիւրը»: Սրանք սոսկ սիրակեզ հայ բանաստեղծի հոգու զեղումներ չեն, այլ մայր լեզվի կարեւորության պարզորոշ գիտակցումն ունեցող Մաշտոցի հավատարիմ զավակի ճշմարիտ դատողութիւններ:
Ժողովածուն բաղկացած է 7 մասերից՝ «Արեւմտահայերէն բանաստեղծութիւններ», որը, բնականաբար, ներառում է նաեւ սփյուռքահայ քերթողների գործերը, «Արեւելահայերէն բանաստեղծութիւններ», «Արեւմտահայերէն արձակ գրութիւններ», «Արեւելահայերէն արձակ գրութիւններ», որոնց հաջորդում են արեւմտահայ, արեւելահայ եւ օտար գրողների ու մտավորականների վկայությունները հայերենի մասին: Գովելին այն է, որ նկատի առնելով «Օրհներգութիւն Մեծասքանչին» նախորդած բոլոր կամ գրեթե բոլոր նմանօրինակ հրատարակութիւնները՝ լույս տեսած Հայաստանում եւ Սփյուռքում, կազմող-հեղինակն ամենայն ուշադրությամբ ծանոթացել է դրանց՝ բաղդատելով միմյանց հետ եւ ավելացնելով մոռացված բազմաթիվ անուններ ու ստեղծագործություններ: Նշելի է եւ այն, որ նա անդրադարձել է բուն սկզբնաղբյուրներին՝ խույս տալու համար տարատեսակ վրիպակներից ու անհարկի միջամտություններից:
Անշուշտ, կատարվել է ահռելի գործ եւ ներդրվել հսկայաչափ ջանք: Հեղինակը, սակայն, հեռու է «ամբողջական եւ անթերի աշխատանք մը կատարած ըլլալու» հավակնությունից: Թեեւ հենց նման հատորներն են հարթում դեպի այդօրինակ արդյունք առաջնորդող ճանապարհները: Մյուս կողմից, կատարված աշխատանքի գիտականությունն առավել ապահովված կլիներ, եթե ներկայացված յուրաքանչյուր ստեղծագործության տակ նշվեին գրության տարեթիվն ու այլ ծանոթագրություններ: Միաժամանակ ցանկալի կլիներ հրատարակված տեսնել սույն հատորի շարունակությունը՝ պարունակությամբ հայ եւ այլազգի պատմիչների (Կորյուն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի եւ այլն) ու գիտնականների (պատմաբաններ, լեզվաբաններ, գրականագետներ) արժեքավոր երկասիրություններից բերված հատվածների, որոնցով առավել կամբողջանար հայոց այբուբենի ստեղծման խորհուրդն ու լիարժեք պատկերը:
Այդուհանդերձ, «Օրհնութիւն Մեծասքանչին» խորագրյալ ժողովածուն սոսկ «լեզվական հայրենասիրության» վառ ցույց չէ առ մեր, ինչպես բանաստեղծ խմբագիրն է նշում, «ամենամեր գանձը»՝ ոսկեղենիկ հայերենը: Այն ընդհանուր հայրենասիրության մասնավոր դրսեւորում է՝ խիստ օգտակար եւ ուսանելի:
Няма коментари:
Публикуване на коментар